Samenwerking met Johan Toonstra

Ofschoon ik graag solitair werk, heb ik van de samenwerking met dr. Johan Toonstra geleerd dat teamwork bijzonder vruchtbaar kan zijn. Johan is opgeleid tot dermatoloog in Utrecht en heeft gepraktiseerd in het Meander Medisch Centrum (Amersfoort, Soest en Baarn). Daarnaast was hij van 1983 tot 2015 parttime staflid van de afdeling dermatologie in het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Ons eerste contact was waarschijnlijk in 2004. Johan was toen medeauteur van een door mij geschreven artikel getiteld ''Annulaire huidafwijkingen: in de ban van de ring'' in Modern Medicine. In die tijd was ik bezig met een serie artikelen voor huisartsen in dit tijdschrift met Vigfús Sigurdsson uit Utrecht en Johan van der Stek uit Rotterdam. Van der Stek zorgde voor de plaatjes, ik had er namelijk zelf zegge en schrijve 0 (nul).

85.000 klinische afbeeldingen

Hoe Johan er toen bijgekomen is weet ik niet meer, maar ik veronderstel dat Vigfús dat gesuggereerd heeft vanwege zijn expertise op dit gebied, omdat hij ook veel afbeeldingen had (wist ik niet, het waren er toen al iets van 85.000, zo bleek) of beide. Dat beviel blijkbaar goed, want in 2007 heb ik hem gevraagd om mee te schrijven aan twee artikelen in Bijblijven, Permanente Nascholing voor Huisartsen, waarvan ik toen redacteur was. En in 2007 en 2008 was hij medeauteur in twee in het Nederlands Tijdschrift  voor Dermatologie en Venereologie verschenen  artikelen, één over huidafwijkingen bij diabetes mellitus en de ander getiteld ''Acne cosmetica: feit of mythe?'' Vooral dat laatste is belangrijk en wel omdat er geen enkel plaatje in stond. Niemand kan mij er dus van beschuldigen dat ik een gold digger was/ben die alleen maar op zijn unieke verzameling klinische afbeeldingen uit was!

Dr. Johan Toonstra in 2020

Tegenovergestelde karakters

Ik had andere kwaliteiten in Johan ontdekt die nuttig voor mij waren, pardon, nuttig voor de samenwerking waren, zoals een grote database van wetenschappelijke artikelen en een gedegen en actuele kennis van de klinische (en histopa-thologische) dermatologie. Dat kwam mij allemaal heel goed uit, omdat ik al jaren niet meer praktiseerde en de literatuur niet meer bijhield. Zo kon Johan de fouten en imperfecties die ik in onze manuscripten maakte (omdat hij al voor de afbeeldingen zorgde, schreef ik namelijk de meeste artikelen) er mooi uithalen. En wat ook belangrijk was: hij bleek een verdraaid aardige, rustige, bescheiden en tolerante man te zijn en dat zijn allemaal perfecte en waarschijnlijk noodzakelijke kwaliteiten om het met zo’n opgewonden standje als ik ben een tijdlang uit te houden, samen te werken en tot resultaten te komen. En – spoiler alert – ik kan hier alvast melden dat de samenwerking tot op heden prima is verlopen en heeft geresulteerd in 15 gezamenlijke boeken (12 titels) en 47 artikelen. Drie van de boeken zijn nog verschenen in 2020 en de meest recente zelfs in 2023 (zie de lijst onderaan)!       

 

Ons eerste boek: Casuistiek in de dermatologie

De samenwerking is pas goed van start gegaan nadat we elkaar in 2008 bij een vergadering in Nijmegen getroffen hadden en Johan me na afloop op het plein voor het vergadergebouw aansprak en vertelde dat hij heel veel afbeel-dingen had en dat hij daar wat mee wilde doen. Of ik misschien ideeën had? De jaren daarvoor had ik een goede band gekweekt met Bohn Stafleu van Loghum (BSL) in Houten en ik suggereerde blijkbaar aan Johan om contact op te nemen met BSL. Uitgever Anita van Meyel van BSL liet ons een klein boekje zien getiteld  ''Casuïstiek in de chirurgie'', en vroeg ons of we iets soortgelijks konden maken? Welzeker konden we dat, en wel op groter formaat, met veel mooiere en scherpere afbeeldingen en ook nog eens twee boeken! De kopij werd ruim voor het verstrijken van de deadlines ingeleverd en onze naam bij BSL was gevestigd. Ook later hoorden we nog eens dat wij zo’n beetje de enige auteurs zijn die de kopij niet alleen op tijd, maar zelfs vóór de afgesproken datum inleveren.

Johan en ik hadden na het eerste Casuïstiekenboek de smaak te pakken en hij had nog wel een paar ideetjes. Hij wilde namelijk graag een nieuwe editie maken van Dermatologie en Venereologie uit 2000 (redactie: W.A. van Vloten et al), waarin we beiden een hoofdstuk hadden geschreven. Het zou nieuw moeten worden in die zin dat wij het zouden schrijven, geheel nieuw, zonder redacteuren en hoofdstuk-auteurs.

Ik had daar niet veel zin in. Het zou verschrikkelijk veel werk zijn en bovendien was er al Dermatovenereologie voor de eerste lijn van Sillevis Smitt c.s., dat op dat moment al de zevende druk had (2003) en dus goed ingeburgerd moest zijn. Ik vroeg me af of we daar wel tegenop konden boksen. Maar Johan had nog meer ijzers in het vuur. Hij gaf al langere tijd periodiek voordrachten voor pedicures, want die worden regelmatig met huidafwijkingen aan de voeten geconfronteerd.

Boeken voor pedicures en podotherapeuten

Een leerboek/naslagwerk over de huid was er niet voor deze doelgroep, dus die beslissing was snel genomen en BSL deed graag mee. Al in 2009 verscheen Voeten en huid en het was een groot succes in voetverzorgend Nederland. Vanuit de beroepsgroep kwam daarna het verzoek om ook aandacht te besteden aan de nagels en dat deden we: een half jaar later werd Nagelaandoeningen gepubliceerd. Het schrijven was voor mij niet heel moeilijk en ging snel, we hadden namelijk gekozen voor veel afbeeldingen en relatief weinig en eenvoudige tekst. Onze bedoeling was om een uitgebreid overzicht te geven van wat pedicures in hun praktijk kunnen tegenkomen. Daarbij was het de kunst om de boeken zodanig logisch in te delen, dat een pedicure, die een huid- of nagelafwijking ziet bij een cliënt, gemakkelijk de afbeelding(en) kan vinden die er het meest op lijkt/lijken en dan aan de hand van de tekst erbij kan beoordelen of dit inderdaad de aandoening van de cliënt zou kunnen zijn. Daarvoor zijn veel en goede foto’s nodig en Johan beschikte gelukkig over een uitgebreid arsenaal aan heldere en haarscherpe afbeeldingen, die bovendien goed ingezoomd konden worden voor het zichtbaar maken van details.

Wij botsten wel eens op de keuze van de onderwerpen. Johan neigt tot volledigheid en ik vind het niet zinvol om uiterst zeldzame zaken als lepra of tuberculose aan de voeten op te nemen. Eigenlijk is dat bij diverse boeken wel een discussiepunt geweest, maar we zijn er altijd in goed overleg en met geven (Johan een beetje meer) en nemen (ik een beetje meer) uitgekomen! Later zouden we nog twee nieuwe edities van deze boeken schrijven, beide gepubliceerd in 2016. In datzelfde jaar kwamen daar nog Voeten en kanker en Voeten en schimmels bij en 4 jaar later Voeten en vaten. De tweede editie van Nagelaandoeningen hebben we omgedoopt in Voeten en nagels, om in de pas te lopen met de andere titels.

De boeken voor de pedicures zijn de meest succesvolle van al onze en mijn publicaties. Dat komt ongetwijfeld voor een deel door het grote aantal werkzame pedicures (die vaak parttime werken), maar ook doordat de uitgever door periodieken en congressen een uitgebreid netwerk had in deze beroepsgroep en ze dus goed kon bereiken. Niet in de laatste plaats is het de verdienste van Johan, die in de loop der jaren een zeer groot aantal voordrachten voor pedicures heeft gehouden, waarbij hij, gewapend met folders en bestelformulieren van de uitgever, onvermoeibaar en nadrukkelijk onze boeken onder de aandacht bracht.

Een nieuwe doelgroep: huidtherapeuten

In 2010 of 2011 werd Johan benaderd door Josètte Lorist, een vooraanstaand huidtherapeut. Ze wilde graag een studieboek maken dat geheel voorziet in de behoefte aan dermatologische kennis van studenten huidtherapie en huidtherapeuten. Johan nam contact met mij op en vroeg me om aan het project mee te doen. Ondanks dat het net zoveel werk zou zijn als een boek voor huisartsen, besloot ik in ieder geval met haar te gaan praten en we belegden een vergadering in Utrecht. De sfeer was niet optimaal, om het maar eufemistisch uit te drukken. Ik wilde namelijk in het geplande boek geen huidtherapie, het moest alleen dermatologie zijn, vermenging was voor mij onbespreekbaar. Josètte vatte dit ongetwijfeld op als dat ik neerkeek op haar beroep of in ieder geval wat men daar pleegt te doen in de huidtherapeutische praktijk en ze liet niet zomaar over zich heen lopen. Dat ik in het boek een mededeling wilde opnemen ''Dr. de Groot draagt geen verantwoordelijkheid voor de huidtherapeutische teksten en indicaties in dit boek'' (wat ook gebeurd is) was ook niet echt bevorderlijk voor de sfeer. Uiteindelijk ging ze akkoord met alleen een algemeen hoofdstuk over de Huidtherapie en een tabel achter in elk hoofdstuk waarin werd aangegeven welke aandoeningen in aanmerking kunnen komen voor huidtherapie en, zo ja, voor welke behandeling.

Met dat boek zijn we lang bezig geweest en dat komt doordat Josètte en in iets mindere mate Johan de dermatologie in de allerbreedste zin des woords in het boek wilden presenteren, ook extreem zeldzame aandoeningen en bijvoorbeeld seksueel overdraagbare aandoeningen (op verzoek van de opleiders; en dan denk ik: komen die ooit bij de huidtherapeut?). Hier heb ik bakzeil moeten halen (dus toch niet altijd ''meer nemen dan geven''), alles moest er in, tot en met de dosering van medicatie.

In 2012 verscheen Dermatologie voor huidtherapeuten, een kloek boek op A4 formaat van bijna 650 pagina’s en ongeveer 900 afbeeldingen, uitgegeven door Boom Lemma in Den Haag. Er was door Josètte nauw samengewerkt met de opleiders van de vakgroep huidtherapie aan de hogescholen in Utrecht en Den Haag, waar het boek in het curriculum van de studie zou worden ingepast. Zowel opleiders, studenten als huidtherapeuten waren zeer enthousiast en het boek kreeg al snel het predicaat ''Bijbel van de dermatologie''. De tweede editie verscheen in 2020. Een van de eerste dingen die Josètte tijdens de vergadering hierover bij mij thuis vroeg was of ''dat van geen verantwoordelijkheid willen dragen'' er nog in moest. Ik was inmiddels 7 jaar ouder en misschien een klein beetje milder en wijzer geworden en antwoordde direct ''neen''. De sfeer was uitstekend …….

Leerboek dermatologie voor huisartsen (in opleiding) en studenten geneeskunde

Nadat de eerste editie van Dermatologie voor huidtherapeuten in 2012 was uitgekomen, kwam als vanzelf weer het idee van een leerboek dermatologie, dat ik eerder teveel werk vond, bovendrijven. We hadden nu immers alle benodigde teksten al en die waren breed en diep genoeg voor de doelgroep studenten geneeskunde, huisartsen in opleiding en praktiserende huisartsen. Boom Lemma voelde er wel voor en we moesten het zelfs nog wat inkorten. Josètte was not amused, zij vond dat huisartsen het boek voor huidtherapeuten maar moesten kopen. Maar daar zat het deel huid-therapie natuurlijk in de weg, dus dat moest er uit. Uiteindelijk ging ze akkoord en Johan en ik besloten haar gedurende 5 jaar een evenredig deel van de royalty’s van het nieuwe boek te geven.

Ik was een beetje bang dat ons boek Dermatologie en venereologie in de praktijk (2012) het zou afleggen tegen het al jarenlang bestaande Dermatovenereologie voor de eerste lijn, dat op dat moment al een achtste druk had. Johan dacht dat er desondanks ruimte was voor een ander handboek, omdat Dermatovenereologie geen plaatjes had, maar een CD-ROM met afbeeldingen. Dat was bij de introductie heel modern geweest, veel en mooie plaatjes om op de computer te bekijken, maar nu had het boek last van de ''remmende voorsprong'', want toen al wilde niemand meer de moeite nemen om de CD-ROM in de computer te stoppen. Het verhaal doet de ronde dat de auteurs van Dermatovenereologie voor de eerste lijn bij het zien van ons rijkelijk geïllustreerde boek zo geschrokken waren, dat ze direct naar de uitgever van hun boek zijn gegaan en op hoge toon een nieuwe editie van hun boek met afbeeldingen eisten. Aldus geschiedde, en in 2014 verscheen een negende druk met een opvallende button op de cover UITGEBREID KLINISCHE AFBEELDINGEN en binnenin veel plaatjes, die overigens wel wat minder scherp waren dan de onze.

Inmiddels is er zelfs al een tiende druk. Overigens, als ik eerlijk ben: dit leerboek vind ik didactisch beter dan het onze, waarschijnlijk omdat ook een hoogleraar huisartsgeneeskunde eraan meewerkt. Ondanks dat worden er ook nu nog elk jaar exemplaren van ons boek verkocht, waarbij ook hier de klantenbinding van Johan belangrijk is. Het boek is zelfs, meen ik, uitverkocht, maar Boom Lemma (tegenwoordig Boom Hoger Onderwijs) wil geen nieuwe editie uitgeven. Daar hebben ze groot gelijk in.  

Kanker en huid

In 2010 verscheen het boekje Kanker en huid voor huisartsen, dat Johan en ik geschreven hadden op verzoek van Bohn Stafleu van Loghum. De uitgever had er blijkbaar niet volledig vertrouwen in dat het boek voldoende zou opleveren, want men vroeg of ik bereid was om een deel van de kosten op me te nemen. Daartegen had ik geen bezwaar en heb 2000 euro op tafel gelegd, maar vroeg als tegenprestatie natuurlijk wel een hoger royalty percentage en dat kreeg ik: 22,5%! Het liep vooral in de eerste jaren redelijk en ik kreeg mijn investering er ruimschoots uit. Een klapper maakten we met dit boek in 2019, toen een geneesmiddelenfabrikant 300 boekjes kocht om aan huisartsen te geven (door de artsenbezoeker uiteraard). Johan was de drijvende kracht achter deze deal geweest, zodat ik de opbrengsten met hem deelde.

Basaalcelcarcinoom, de meest voorkomende vorm van huidkanker; karakteristiek zijn de glanzende rand links, dof witroze kleur centraal (parelmoerglans) en het ulcus (zweertje), waar een korst op zit (ulcus rodens)    

Verdachte huidafwijkingen

Een formele tweede editie is van dit boekje niet uitgekomen, maar wel schreven we, op verzoek van Bohn Stafleu van Loghum, een afgeleide ervan, Verdachte huidafwijkingen. Casuïstiek, differentiaaldiagnoses en achtergrondinformatie, dat in 2020 verscheen. In 2017 was de NHG-Standaard Verdachte huidafwijkingen uitgebracht. Ons boek sluit geheel aan bij de standaard en is opgezet om de kennis die de huisarts heeft opgedaan uit bestudering van de standaard op een educatief en visueel aantrekkelijke en stimulerende manier te vergroten. Het eerste deel van het boek bevat 30 ziekte-geschiedenissen, waarin het hele spectrum van aandoeningen die in de standaard besproken zijn wordt gepresenteerd. Elke casus begint met de afbeelding van een benigne, premaligne of maligne huidafwijking vergezeld van enkele klinische gegevens. Daarover worden een of meer vragen gesteld. Op de volgende pagina’s komen vervolgens de antwoorden op de vragen, die altijd vergezeld gaan van een en meestal meer gedetailleerde afbeeldingen. De nadruk ligt zowel in de tekst als bij de illustraties op hoe het onderscheid tussen de afwijkingen, en met name tussen benigne (goedaardig) en maligne (kwaadaardig), gemaakt kan worden. In het tweede deel van het boek worden in enkele hoofdstukken alle premaligne en maligne aandoeningen besproken die in de NHG-Standaard genoemd worden.

Melanoom, de gevaarlijkste vorm van huidkanker. De verschillende kleuren bruin (licht tot zeer donker) en onregelmatige vorm zijn zeer verdacht voor deze tumor, waaraan in 2019  750 mensen in  Nederland overleden. Melas is Grieks voor zwart

Ook de tumor hierboven is een melanoom, maar het voor deze vorm van huidkanker karakteristieke pigment ontbreekt, behalve aan de rand. Dan spreekt men van een amelanotisch melanoom. Deze wordt, vanwege het ontbreken van de bruine kleur, doorgaans pas laat als een melanoom herkend en de prognose is dan ook vaak slechter

Boeken en artikelen, maar ook voordrachten

De samenwerking tussen Johan en mij heeft ook een groot aantal artikelen voortgebracht, 47 in totaal, allemaal in Nederlandse tijdschriften. In het Nederlands Tijdschrift voor Dermatologie en Venereologie schreven we 31 artikelen, waarvan 26 in de rubriek ''Test uw kennis'', afgeleid van onze boeken Casuïstiek in de dermatologie

Niet alleen via onze boeken, maar ook met voordrachten hebben wij geprobeerd de dermatologische kennis van pedicures, podotherapeuten en andere voetzorgverleners op een hoger plan te brengen. Johan was daar overigens, en zelfs nu nog in coronatijd, aanzienlijk actiever in dan ik. Een aantal keren vormden wij samen de hoofdact in congressen voor deze doelgroep met telkens 2 voordrachten per persoon. Zo hadden we, na het verschijnen van Voeten en huid (2009) en Nagelaandoeningen (2010) optredens op 10 december 2009, 18 maart 2010, 8 december 2010, 14 december 2010 en 17 mei 2011 in de Jaarbeurshallen in Utrecht, voor soms wel 400 toeschouwers.

Alle congressen werden georganiseerd door BSL, niet toevallig ook de uitgever van onze boekjes, die op die dagen als warme broodjes over de toonbank gingen. Op 11 maart 2017, na het uitkomen van de tweede edities van de eerdere boeken en de nieuwe boekjes Voeten en kanker en Voeten en schimmels (allemaal 2016, het was een vruchtbaar jaar) hebben we nog een keer samen voordrachten verzorgd tijdens het ''Seminar Dermatologie voor de Pedicure'' in Nieuwegein, waar we ook nog een signeersessie hadden. Daarna vond ik het wel welletjes.

Johan tijdens een signeersessie

Op dit moment (oktober 2022) schrijven Johan en ik het zesde deel in de reeks Voeten en ...... (Huid, Nagels, Kanker, Schimmelinfecties, Vaten) getiteld Voeten en infecties voor pedicures en podotherapeuten. Als er niets bijzonders gebeurt is dat boekje eind van deze maand klaar. Wellicht zal er daarna een einde komen aan een langjarige, zeer vruchtbare en nagenoeg altijd plezierige samenwerking. Maar het zou me niet verbazen wanneer Johan nog wel  eens met een nieuw idee op de proppen komt ……. 

 

UPDATE AUGUST 2023

We hebben inderdaad het boek Voeten en infecties afgeschreven en het is begin dit jaar gepubliceerd. En, zoals ik al verwachtte: Johan heeft voorgesteld om een boek te schrijven getiteld Haar- en huidziekten voor kappers. We beginnen daar binnenkort aan (het is nu 2 augustus) en schrijven dit boek samen met onze vriend en collega Ids Boersma, die met het  idee  is  gekomen. Zowel 

hij als Johan geven regelmatig bij- en nascholingscursussen aan kappers. Ids zal de eerste auteur van het boek zijn.    Bijna vergeten: (bijna) alle klinische afbeeldingen op deze website komen uit de collectie van dr. Toonstra. Bedankt dat ik ze mag gebruiken, Johan!

 

Lijst van gezamenlijke boeken

  • De Groot AC, Toonstra J. Casuïstiek in de dermatologie – deel I. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2009 (ISBN 9789031361885)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en huid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2009 (ISBN 9789031352739)
  • De Groot AC, Toonstra J. Casuïstiek in de dermatologie – deel 2. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010 (ISBN 9789031384570)De Groot AC,
  • Toonstra J, de Groot AC. Nagelaandoeningen. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010 (ISBN 9789031386185)
  • De Groot AC, Toonstra J. Kanker en Huid. Dermato-oncologie voor de huisarts. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010 (ISBN 9789031377503)
  • De Groot AC, Toonstra J, Lorist JM. Dermatologie voor huidtherapeuten. Den Haag: Boom Lemma uitgevers, 2012 (ISBN 9789059318199)
  • De Groot AC, Toonstra J. Dermatologie en venereologie in de praktijk. Den Haag: Boom Lemma uitgevers, 2012 (ISBN 978-90-5931-8977)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en huid, 2e Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2016 (ISBN 9789036810463)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en nagels, 2e Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2016 (ISBN 9789036813174)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en kanker. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2016 (ISBN9789036810708)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en schimmels. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2016 (ISBN 9789036811682)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en vaten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2020 (ISBN 9789036824156)
  • De Groot AC, Toonstra J, Lorist JM. Dermatologie voor huidtherapeuten, tweede druk. Amsterdam: Boom uitgevers, 2020 (ISBN 9789024428441)
  • De Groot AC, Toonstra J. Verdachte huidafwijkingen. Casuïstiek, differentiaaldiagnoses en achtergrondinformatie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2020 (ISBN 9789036824668)
  • Toonstra J, de Groot AC. Voeten en infecties. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2023 (ISBN 9789036820168)

Volgende hoofdstuk: